جشنواره فیلم فجر؛ از اصل تا حاشیه

به گزارش راهبرد معاصر؛ بهمن ماه، زمانه رونق فرهنگی و ترافیک جشنواره های فجر در قالب، فیلم، موسیقی، تئاتر، مد و هنرهای تجمسی می‌باشد. مهمترین و پرمخاطب‌ترین این جشنواره ها به فیلم فجر بازمی‌گردد و هرساله پیش و بعد از جشنواره فیلم نقد و بررسی را با خود به همراه دارد. امسال نیز سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر از دهم تا بیست و دوم بهمن ماه به دبیری ابراهیم داروغه زاده برگزار می‌شود و بالاخره بعد از کش‌وقوس‌های فراوان، اسامی 22 فیلم بخش سودای سیمرغ و ده فیلم نگاه نو جشنواره فیلم فجر اعلام شد، فیلم‌هایی که نام سه کارگردان فیلم‌اولی در بین آنها به چشم می‌خورد. کارگردان‌های پیشکسوت هم هستند، از فریدون جیرانی تا کیومرث پوراحمد. در این میان مثل همیشه عده‌ای ادعا می‌کنند که فیلم‌های خیلی‌ها هم به دفتر جشنواره نرسید و مثل همیشه گلایه دارند از مسئولان جشنواره که آنها را ندیدند. بعضی‌ها هم فیلم‌شان نرسید به جای اینکه از خودشان شاکی باشند از جشنواره‌ای‌ها شاکی هستند که زمان را تمدید نکردند. با همه اینها رقابت فیلم‌ها و کارگردان‌ها و بازیگران کمتر از چند روز دیگر آغاز می‌شود تا مشخص شود چه فیلمی می‌تواند نظر هیات داوران جشنواره را جلب کند.

کاخ جشنواره

آذر ماه امسال صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی،  در پاسخ به پرسشی درباره مشخص شدن مکان برگزاری جشنواره فیلم فجر گفت: "با مجموعه هایی مذاکراتی صورت گرفته و همچنان ادامه دارد و اگر به نتیجه برسد، این جشنواره در محل جدید و درغیر این صورت در محل‌های قبلی برگزار خواهد شد."

اندکی بعد با اعلام اسامی سینماهای مردمی سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر، مشخص شد که پردیس سینمایی «چارسو» در این دوره از جشنواره فیلم فجر در لیست سینماهای مردمی قرار ندارد. بنابراین پردیس سینمایی «چارسو» به عنوان کاخ هنرمندان انتخاب می‌شود. چرا که ظاهرا پردیس ملت مشکل اینترنت و پارکینگ را کماکان دارد.

در حوزه استانها نیز چندی پیش نیز، سیدحسین سیدی مدیر بخش استان‌های سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر از اکران ۱۱ تا ۱۴ اثر از این رویداد سینمایی در ۳۱ استان از ۱۲ تا ۲۲ بهمن ما خبر داد.

اسامی فیلم‌ها

بنا به گزارش ستاد خبری سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر، اسامی فیلم های سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر به این شرح است:

انیمیشن های سینمایی: «آخرین داستان» اشکان رهگذر، «بنیامین» محسن عنایتی، «شب آفتابی» علی مدنی

فیلم های کوتاه:«اس»(s) حامد اصلانی،«بچه خور» محمد کارت،«تشریح» سیاوش شهابیف«تو هنوز اینجایی» کتایون پرمر و محمد روحبخش،«دریای تلخ» فاطمه احمدی،«رورانس» سوگل رضوانی،«گسل» سهیل امیرشریفی

فیلم های بخش نگاه نو

پالتو شتری/ کارگردان: مهدی علی‌میرزایی/ تهیه‌کننده: مجید شیخ‌انصاری

جان‌دار/ کارگردان: حسین امیری‌دوماری ‌و پدرام پورامیری/ تهیه‌کننده: کامران مجیدی

حمال طلا/ کارگردان: تورج اصلانی/ تهیه‌کننده: منصور سهراب‌پور

دیدن این فیلم جرم است!/ کارگردان: رضا زهتابچیان/ تهیه‌کننده: محمد حمزه‌زاده

روزهای نارنجی/ کارگردان: آرش لاهوتی/ تهیه‌کننده: علیرضا قاسمخان

زهر مار/ کارگردان: سیدجواد رضویان/ تهیه‌کننده: جواد نوروزبیگی

سونامی/ کارگردان: میلاد صدرعاملی/ تهیه‌کننده: علی سرتیپی

مسخره باز/ کارگردان: همایون غنی‌زاده/ تهیه‌کننده: علی مصفا

معکوس/ کارگردان: پولاد کیمیایی/ تهیه کننده: مسعود کیمیایی

یلدا/ کارگردان: مسعود بخشی/ تهیه کننده: علی مصفا

فیلم های مستند

بهارستان خانه ملت به تهیه کنندگی و کارگردانی بابک بهداد

تمام چیزهایی که جایشان خالی است به تهیه کنندگی و کارگردانی زینب تبریزی

خانه ای برای تو به تهیه‌کنندگی مهدی شامحمدی و کارگردانی مهدی بخشی مقدم

دلبند به تهیه کنندگی الهه نوبخت و کارگردانی یاسر طالبی

نت های مسی یک رویا به تهیه کنندگی مرتضی شعبانی و کارگردانی رضا فرهمند

فیلم های مسابقه سینمای ایران

آشفتگی به تهیه کنندگی و کارگردانی فریدون جیرانی

ایده اصلی به تهیه کنندگی و کارگردانی آزیتا موگویی

بنفشه آفریقایی به تهیه کنندگی علیرضا شجاع نوری و کارگردانی مونا زندی حقیقی

بیست و سه نفر به تهیه کنندگی مجتبی فرآورده و کارگردانی مهدی جعفری

پالتو شتری به تهیه کنندگی مجید شیخ انصاری و کارگردانی مهدی علی‌میرزایی

تیغ و ترمه به تهیه کنندگی علی قائم مقامی و کارگردانی کیومرث پوراحمد

جمشیدیه به تهیه کنندگی محمدصادق آذین و کارگردانی یلدا جبلی

خون خدا به تهیه کنندگی سیاوش حقیقی و کارگردانی مرتضی علی عباس میرزایی

درخونگاه به تهیه کنندگی منصور سهراب پور و کارگردانی سیاوش اسعدی

سال دوم دانشکده من به تهیه کنندگی مسعود ردایی و کارگردانی رسول صدرعاملی

سرخپوست به تهیه کنندگی مجید مطلبی و کارگردانی نیما جاویدی

سمفونی نهم به تهیه کنندگی زینب تقوایی و کارگردانی محمدرضا هنرمند

شبی که ماه کامل شد به تهیه کنندگی محمدحسین قاسمی و کارگردانی نرگس آبیار

طلا به تهیه کنندگی رامبد جوان و محمدحسین شایسته و کارگردانی پرویز شهبازی

غلامرضا تختی به تهیه کنندگی سعید ملکان و کارگردانی بهرام توکلی

قسم به تهیه کنندگی جلیل شعبانی و کارگردانی محسن تنابنده

قصر شیرین به تهیه کنندگی و کارگردانی رضا میرکریمی

ماجرای نیمروز 2: رد خون به تهیه کنندگی محمود رضوی و کارگردانی محمدحسین مهدویان

متری شش و نیم به تهیه کنندگی سیدجمال ساداتیان و کارگردانی سعید روستایی

مردی بدون سایه به تهیه کنندگی و کارگردانی علیرضا رییسیان

مسخره باز به تهیه کنندگی علی مصفا و کارگردانی  همایون غنی زاده

ناگهان درخت به تهیه کنندگی پیمان معادی و کارگردانی صفی یزدانیان

بدین ترتیب، ۳ فیلم «آنجا همان ساعت»، «بی‌حسی موضعی» و «مدیترانه» که در فهرست رزرو بخش مسابقه قرار داشتند، از حضور در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر بازماندند.

از هم‌اکنون نمی‌توان در مورد سطح کیفی فیلم ها قضاوت کرد اما در این رابطه باید منتظر ماند که گفته داروغه‌زاده تا چه حد صحت دارد. وی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه در جشنواره شاهد فیلم شگفت انگیزی خواهیم بود، گفت: "سال گذشته تعداد فیلم های متوسط به بالا در جشنواره بیشتر بود. فیلم های بزرگ و خوبی داشتی. فیلم هایی که در ماه های اخیر اکران شده فیلم های خوبی بودند، امسال نیز چنین خواهد بود"

با این اوصاف گفته شده توسط دبیر جشنواره، تعدادی از سینماگران و کارشناسان فرهنگی کشور با انتقاد از ترویج ابتذال در سینما که مقصر اصلی آن مدیران سینمایی طی سال های اخیر هستند ضمن تأکید بر تخریب گری فیلم های مبتذل در جامعه موج انتقادات خود را نسبت به موضع منفعلانه مدیران سازمان سینمایی در خصوص تولید و عرضه گسترده فیلم های مبتذل ابراز داشتند.

داوران بخش سودای سیمرغ

نقد و تاملی بر سیاست جشنواره

اصولاً فقدان یک آیین نامه جامع در جشنواره فیلم فجر باعث شده تا این رویداد مهم سینمایی همه ساله با تغییر دبیران دستخوش تغییرات سلیقه ای شود. حذف و اضافه شدن بخش های جشنواره، افزایش و کاهش چشمگیر تعداد فیلم های حاضر در این رویداد، حضور یا عدم حضور فیلم های کوتاه، مستند و انیمیشن، دوپاره شدن بخش های ملی و جهانی این رویداد سینمایی و... از جمله تغییراتی است که اعتبار جشنواره را مخدوش کرده است.

بنابراین وقتی پای سلیقه در میان است و دبیرخانه دائمی فعال و متفکر برای چنین جشنواره‌هایی وجود ندارد باید پذیرفت که چنین جشنواره‌هایی ثبات کافی نداشته تا چه رسد به تاثیر گذاری در روند کلی سینمایی کشور در جهت فرهنگ‌سازی برای نظامی اسلامی و انقلابی.

اگر چنین جشنواره‌هایی از  یک سیاست گذاری کلی درست و مداوم با دارا بودن اتاق فکر برخوردار باشد بی‌شک می‌تواند در کنار نمایش رقابتی آثار، تاثیرات زیادی بر روند فیلمسازی کشور داشته باشد  به گونه‌ای که هم می‌توان به ذائقه فرهنگی مردم جهت مثبت داد و هم این که به تناسب آن دست اندکاران عرصه فیلم سازی را جهت‌دهی و حمایت نمود.

این درحالی است که بر اثر سیاست‌گذاری غلط وزارت ارشاد و جشنواره فیلم فجر، تعداد قابل توجهی از آثار این دوره از جشنواره، با هزینه یک سرمایه‌دار و با مضامین سیاه و شبه روشنفکرانه ساخته شده‌اند و به نمایش درخواهند آمد. باید دید آیا مدیریت سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر در فاصله مانده تا شروع جشنواره، تدبیری برای توجه به چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب خواهند داشت یا نه؟

از معدود فیلم‌های انقلابی و استراتژیک سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر می‌توان به آثاری چون «ماجرای نیمروز ۲: خط خون» با موضوع جنایات منافقین، «شبی که ماه کامل شد» با داستانی مرتبط با دستگیری عبدالمالک ریگی و احتمالاً یک یا نهایتاً دو فیلم دیگر اشاره کرد.

نقد سینما

داروغه زاده در برنامه شهر فرنگ شبکه خبر گفته: "در ایام برگزاری جشنواره با ترافیک نمایش فیلم ها و زمان کمی که وجود دارد مواجه هستیم بنابراین خیلی جلسات نقد و بررسی جایی ندارد و بیشتر باید پرسش و پاسخ داشته باشیم". فلذا در این میان جای یک برنامه نقد و بررسی ضروری است. صداوسیما با تولید  برنامه «نقد سینما» با رویکرد سینمایی به بررسی فیلم‌های سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر می‌پردازد و قرار است از شب اول جشنواره روی آنتن شبکه پنج برود و بعد از جشنواره هم به صورت روتین ادامه داشته باشد. بهروز افخمی در زمان جشنواره به عنوان مجری برنامه «نقد سینما» روی آنتن می‌رود.

حضور زنان در جشنواره  

امسال نیز در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر فرصتی برای گروهی از فیلمسازان زن مهیا شده است تا آثارشان را در فجر به نمایش بگذارند.

سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر میزبان آثار هفت فیلمساز زن است و در کنار این کارگردانان، دو تهیه‌کننده و سه داور زن نیز در این رویداد حضور دارند.

نرگس آبیار در میان زنانی که امسال در جشنواره فیلم فجر حضور دارند از دیگران سابقه بیشتری دارد. او که با «شیار143» و «نفس» حضور پررنگی در جشنواره داشته، امسال با فیلم متفاوتی به فجر آمده است. «شبی که ماه کامل شد» چهارمین فیلم نرگس آبیار است که این بار در فجر سی‌وهفتم دیده خواهد شد.

مونا زندی که در اولین حضورش در جشنواره فیلم فجر با «عصر جمعه» سیمرغ بهترین فیلم بخش نگاه نو را از آن خود کرد، امسال نیز با فیلم «بنفشه‌های آفریقایی» بار دیگر خود را برای دریافت سیمرغ محک خواهد زد.

آزیتا موگویی که پیش از این یک بار و در سی‌ودومین دوره جشنواره فیلم فجر با «تراژدی» حضور داشت، این بار با «ایده اصلی» که هم تهیه‌کنندگی و هم کارگردانی‌اش را به عهده داشته به فجر آمده است.

یلدا جبلی هم با سابقه یک دوره حضور در جشنواره فیلم فجر، این بار نیز با فیلم «جمشیدیه» به تهیه‌کنندگی فردین خلعتبری به فجر آمده است. او پیش از این در بخش هنر و تجربه سی‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم «داره صبح میشه» نامزد دریافت جایزه شده بود

در میان سینماگران حاضر در جشنواره دو تهیه‌کننده زن نیز حضور دارند. زینب تقوایی تهیه‌کننده فیلم «سمفونی نهم» محمدرضا هنرمند است و الهه نوبخت نیز مستند «دلبند» را تهیه کرده است. این مستند یکی از پنج مستند راه یافته به سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر است.

البته در میان تهیه کنندگان فیلم های کوتاه نیز اسم آزاده شاهمیری به صورت مشترک با سهیل امیرشریفی به عنوان تهیه کننده فیلم کوتاه «گسل» و امیلی پارسونز به عنوان تهیه کننده مشترک با فاطمه احمدی برای «دریای تلخ» به چشم می خورد.

بخش خارج از مسابقه

با توجه به عدم پذیرفته شدن آثار برخی از فیلمسازان مطرح به جشنواره بازگردانند تا ضمن پرشور و نشاط تر شدن این رویداد سینمایی به ویژه همزمان با جشن های ۴۰ سالگی پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، بتوان کارشناسی درست و دقیق و حساب شده ای روی فیلم های جشنواره داشت و وضعیت یک سال آینده سینمای ایران را مورد بررسی قرار داد.

خوشبختانه دبیر این دوره از جشنواره چندی پیش در گفتگویی در پاسخ به اینکه با توجه به انتقاد علیرضا داودنژاد برای نمایش «مصائب شیرین۲ »آیا امکان قرار دادن بخشی برای نمایش فیلم‌هایی از این دست به عنوان بخش خارج از مسابقه وجود دارد؟ توضیح داد: "در حال حاضر جدول کامل شده است ولی بخش خارج از مسابقه منتفی نیست. با این حال باید کمی جلوتر برویم و ببینیم کدام یک از فیلمسازان درخواست نمایش دارند و ببینیم آیا اصلاً شرایط لازم برای این بخش در سینمای رسانه‌ها فراهم می‌شود یا خیر؟"

این اتفاق نشان از آن دارد که دبیر جشنواره با اضافه شدن این بخش به جشنواره مخالفتی ندارد ولی شاید افرادی در پشت صحنه حضور دارند که مانع اضافه شدن بخش فیلم های خارج از مسابقه به جشنواره می شوند!

هزینه‌های جشنواره

در این سال‌ها خیلی‌ از فیلمسازان برای اینکه حامی مالی داشته باشند، دست به دامن پول‌هایی می‌شوند که از بیرون به سینما تزریق می‌شود.  قبلا این‌طور نبود که فیلم‌ها ساخته شوند و برای یافتن نام سرمایه‌گذارانش خیلی به این در و آن در بزنید. چند نهاد دولتی بودند که واسطه می‌شدند برای فیلمسازی و خودشان انتخاب می‌کردند که به کدام فیلمساز فرصت خلق یک اثر هنری بدهند اما این روزها سرمایه‌گذاران سینمایی از طیف‌های مختلفی هستند و البته بخش خصوصی خیلی فعال‌تر از نهادهای دولتی وارد میدان هنر و فرهنگ شده است. البته خود این هم جای سوال است که سینمایی که همواره نسبت به عدم بازگشت سرمایه گلایه دارد، چگونه محل اقبال و حضور سرمایه‌گذارانی بی‌ارتباط با حوزه فرهنگ شده است. امسال حوزه هنری به صورت مستقیم در تولید یک فیلم سینمایی حمایت مالی داشته است و بنیاد سینمایی فارابی هم در 14 فیلم سینمایی حاضر در جشنواره سی‌وهفتم فیلم فجر، مشارکت داشته است. در کنار این دو نهاد دولتی، موسسه رسانه‌ای، فرهنگی اوج هم از یک فیلم سینمایی دفاع مقدسی حمایت مالی داشته است و مابقی 33 فیلم در موسسات فیلمسازی و با مشارکت بخش خصوصی ساخته شده است.

شائبه وجود پول کثیف هرازگاهی مطرح می‌شود. " بله، چون حتما وجود دارد. سینمای ایران به وسیله‌ای برای پولشویی تبدیل شده و آدم‌های بسیار زیادی دارند در سینما پولشویی می‌کنند. از طریق پولشویی، تو حداقل 20 درصد از پول را هم بتوانی وارد سیستم کنی، برنده‌ای. الان از طریق سینما می‌شود حول و حوش 40 درصد پولت را بشویی و وارد سیستم کنی. سریال‌ها و فیلم‌های زیادی در شبکه نمایش خانگی و سینمای ایران وجود دارند که به وسیله پولشویی تولید می‌شوند." هاتف علیمردانی در گفتگو با روزنامه فرهیختگان ؛11 دی 97

عدم شفافیت قراردادهای سینمایی، رد و بدل شدن دستمزدها بصورت زیر میزی برای فرار از مالیات و دامن زدن سینماگران به این مخفی کاری جهت کسب منافع مادی بیشتر، همگی دست به دست هم می دهند تا سینما را به بستری مناسب برای فعالیت های مجرمانه اقتصادی نظیر پول شویی بدل سازند. به نظر می رسد این مهم با شفافیت و در معرض عموم قرار گرفتن اعداد و ارقام واقعی قراردادها، مرتفع گردد. فعالیت های هنری و سینمایی منطقاً یکی از بسترهای محبوب پول شویی است. به همین سبب شاید بی علت نباشد که اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان طی نامه‌ای به صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نکاتی را درباره هزینه برگزاری جشنواره فجر مطرح کرد.

تندیس فجر

تندیس‌ جشنواره‌های سینمایی دنیا برای خودشان داستان‌های متنوعی دارند. جشنواره فیلم ونیز را با شیرطلایی و جشنواره فیلم برلین را با خرس طلایی‌اش می‌شناسند و همچنین جشنواره فیلم کن با نماد نخل طلایی‌اش شهرت دارد. در ایران نیز جشنواره فیلم فجر بعد از سی‌و‌هفت دوره برگزاری منظم، به‌عنوان مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور است که سیمرغ آن، شناخته‎شده‎ترین و محبوب‌ترین جایزه سینمایی ایران محسوب می‎شود. بار دیگر طراحی این تندیس در خارج از کشور موضوع بحث و انتقاد قرار گرفته است تا حدی که ابراهیم داروغه‌زاده دبیر سی‌و‌هفتمین جشنواره فیلم فجر در شبکه خبر و در پاسخ به انتقادات درباره ساخت تندیس در خارج از کشور آن هم در شرایط تحریم گفت: «سیمرغ بلورینی که ۳۷ دوره تعریف شده همیشه به شکل یک‌تکه و کریستال بوده است و امکان ساخت آن در داخل کشور نیست. ربطی به امسال هم ندارد و چندین سال است که در خارج از کشور ساخته می‌شود چون امکانات و ابزاری که باید برای ساخت سیمرغ کریستال و تراش خورده استفاده شود در داخل کشور وجود ندارد، شاید برای تولیدکنندگان داخل به صرفه نباشد که برای ساخت ۳۰ سیمرغ در سال آن ابزار و امکانات را بیاورند. چندین‌بار هم با تولیدکنندگان داخلی صحبت شده ولی امکانپذیر نشد، چون دستگاه‌های پیشرفته‌ای که بتوانند این سیمرغ را در داخل کشور تولید کنند وجود ندارند.»

عزت‌الله علیزاده مدیر اجرایی جشنواره سی و هفتم فیلم فجر پیش از این گفته بود که هرینه ساخت هر تندیس سیمرغ در امارات 3 میلیون تومان است و 30 عدد از آنها ساخته شده است. البته محمدعلی قنبری، مسئول اتحادیه شیشه و آینه تهران هم در گفت‌وگویی با تایید صحبت‌های داروغه زاده گفت: «حرف‌های دبیر جشنواره درست است، برای ساخت این سیمرغ‌ها دستگاه‌های مخصوصی لازم است که باید وارد کرد، اما نکته این است که برای تولیدکننده مقرون به صرفه نیست که برای ساخت 100 یا حتی 200 نمونه از آن در طول یک سال این دستگاه‌ها را وارد کند.» او با بیان اینکه این محدودیت تنها مربوط به سیمرغ‌های جشنواره نیست، ادامه داد: «موارد مشابه دیگری هم هست که مجبور هستیم از خارج از کشور وارد کنیم چون نمی‌توان برای یک پروژه‌ای که محدود به چند عدد تندیس یا کالایی خاص است اقدام به خرید دستگاه‌های گران کرد.»